Geçmişten Günümüze Türk Hamamı Kültürü

Bilinenin aksine sadece yıkanmanın ve temizlenmenin yaşandığı yerler değil sosyal ve kültürel etkinliklerin de yapıldığı hamamlar,  Türklerin yaşamında her zaman sağlık ve beden temizliğinin ötesinde merkezler olagelmiştir. Türklerin kültüründe kıymetli bir yer edinen hamamlar M.Ö yıllara dayanan bir geçmişe sahip. Türk Yeşilçam filmlerinde dahi gördüğümüz hamam, komik sahnelere ev sahipliği yapıyor. Sarmaların ve böreklerin yendiği hamam çalgı ve çengi ile eğlencenin yeri olarak görülüyor. Hamam kültürünün geçmişten günümüze nasıl geliştiğini ve değiştiğini bu yazımızda inceleyelim istedik.

Geçmişte suyun insan sağlığı açısından oluşturduğu faydaların farkına varılması ve insanın yeme içme gibi gereksinimlerinden biri olan beden temizliğinin giderilmesi için hamam ve kaplıca gibi su mekanlarının inşasına başlanmış. Hamamlar özellikle yıkanma ve temizlenme ihtiyaçlarına gidermeye devam ederken her dönemde toplumların istek ve ihtiyaçları doğrultusunda değişerek yerini korumuş. Özellikle dini inançlar doğrultusunda mimarisi değişen hamamlar aynı zamanda halk için sosyalleşmenin bir merkezi olarak görülmüş.

Arapça Hammam, banyo anlamına gelirken İbranice de hamam, sıcak olmak sözcüklerinden türemiştir. Kısaca “yıkanma, arınma ve şifa bulmaya mahsus yer“ olarak tanımlanan hamamlar yıkanmanın hastalıkların önlenmesi, sıcak su ve buharın da hastalıkların tedavisinde kullanımı ile çok eskilere dayanıyor. MÖ. IV. Yüzyılda Yunanistan’da hamamlar bulunduğu bilinmektedir.  Asıl mimari yapısını Roma çağında kazanan hamamlar, o zamanlarda geniş alanlara sahip sportif ve kültürel etkinliklerinde merkezi konumuna sahip yapılar olarak görülüyormuş. Tarihçiler ve arkeologların bulgularına göre Mezopotamya, Babil, Hindistan ve eski Mısır’da yıkanmak için bağımsız binalara rastlanıyor. Büyük hacimli binalar, kendinden ısıtmalı sistem ve sıcak suya sahip binalar ise Romalılara ait mimari yapılara eklenen özellikler olarak kayıtlara geçmiş.

Roma döneminde hamam

M.Ö. 1. yy’da Roma’da anıtsal hamam binalarına rastlanırken M.Ö. 33 yılında ise 170 adet hamam olduğu kayıtlara geçmiş. Bu hamam binaları içerisinde heykel, yüzme havuzu, büyüklü küçüklü bahçeler ve kütüphanelere sahip kompleks binalardır. O çağlarda hamam binaları spor müsabakaları yapılan, bayramlarda şiir okunup şarkılar söylenen kültür merkezi özelliği taşıyordu. Dünya tarihinde yapılmış en büyük hamamın adı “Diclaotianus,” bu hamam 11 hektarlık yani yaklaşık bir futbol sahasının 14 katı büyüklüğünde bir alanı kapsıyor. 

Anadolu Türk hamamı

Anadolu Türk hamamları kullanılan suya göre doğal sıcak su ya da ısıtma sistemi ile çalışan hamamlar olarak ikiye ayrılıyor. Doğal sıcak su kaynağı üzerine inşa edilmiş ve genellikle sağlık amacıyla kullanılan yapıları kaplıcalar deniyor. Anadolu Türk hamamları daha önce bahsettiğimiz üzere beden temizliğinin yanı sıra, eğlence, doğum, evlilik gibi pek çok sosyal ve kültürel olayın yaşanması hamamın Türk kültüründeki yerini ve önemini gösteriyor.

Günümüzde daha çok sağlık ve güzellik için tercih edilen hamamların içerisinde artık dönemin ihtiyaçlarına ait birçok farklı bakım işlemi için sıcak ve soğuk su havuzları, aromaterapi, sauna, spa, çamur, yosun, kil, bal, masaj salonları ve vücut bakımları yaygın bir şekilde görünüyor. Alttan ısıtmalı sistemi yıkanma binalarına uygulayan Romalılar Roma hamamını oluşturuyor. Daha sonra Osmanlı kültürü ve mimarisinin birleşimi ile “Türk Hamamı” olarak bilinen halini alıyor.   

Kültürümüzde yer edinen hamam günümüzde de gelin, damat, lohusa, kırk çıkarma hamamı gibi birçok gelenekler devam ediyor. Hamam sonrası Homelover havlularına sarılmayı unutmayın.