Türk Kültüründe Peştemal

Türk hamam kültürü denildiğinde akla ilk gelenlerden biri: peştemal.  Peştemal, günümüzde hamamların yanı sıra spa merkezlerinde de görmeye alışkın olduğumuz bir tür dokumaya deniyor. Türk kültüründe oldukça eski bir maziye dayanan peştemal kullanımı Osmanlı’dan günümüze kadar uzanıyor. Sadece Türkiye’de değil dünya çapındaki ünü ile bilinen bu dokumalar, ülkemizi ziyarete gelen turistler tarafından  adeta ilgi yağmura tutuluyor. Hafif ve ince yapıda bir dokuma kumaş olması ile bilinen peştemal hakkında bilinmesi gerekenleri sıraladık.

Peştemal Nedir?

Farsça kökenli bir kelime olan peştemal; örten kumaş anlamına geliyor. İş yaparken giysinin kirlenmesini önleyen önlük ve hamamlarda örtünmek için kullanılan dokuma olarak tanımlayabiliriz. Ağırlıklı olarak Karadeniz bölgesinde kullanılmakta olan peştemaller;Trabzon, Rize, Giresun gibi yörelerde sık sık karşımıza çıkıyor.

Minik bir hatırlatma geçelim, halk arasında “peştemal” olarak biliniyor olsa da bu kelimenin doğru yazılışı “peştamal” dir.

Dikişsiz olması nedeniyle düğümlenerek kullanılan peştemal, giyen kişi tarafından peştemali kendi etrafına sardıktan sonra iki ucunu birbirine düğümlemesiyle kullanılıyor. Peştemalın Osmanlı’daki kullanımına baktığımızda öncelikli olarak önlük görevi gördüğünü fark ediyoruz. Hamamlarda ise süs amacıyla  kullanılan peştemal bir süre sonra gösterişli gözükmek amacıyla da kullanılır olmuş. Osmanlı döneminde gelenekler içinde bir araç olarak kullanılan peştemal örneğin; ustası tarafından beline peştemal sarılan kalfanın ustalığı onaylanmış anlamına geliyormuş. Bu peştemal bağlama töreninden sonra kalfa artık kendisine ait bir dükkan açabilirmiş. 

Trabzon ve Çevresinde Kullanılan Peştamal Dokumaları ve Günümüz Tasarımlarında Uygulanması, H. Nurgül BEGİÇ ve Ceren ÖZ, DergiPark

Günümüzde önlük amacıyla kullanımına Karadeniz bölgesinde rastlanıyor. Genellikle tarlalarda ve tarım işlerinde çalışan kadınların tercih ettiğini görebiliriz. Kadınların kullandıkları peştemalların kenarları püsküllü olduğunu, erkeklerin beline doladıkları peştamallerin ise püsküle sahip olmadığını da belirtmeliyiz. Çeşitli desen ve renklerde üretilen peştemali günümüzde genellikle siyah, kırmızı ve beyaz olarak satışa sunuyorlar. Farklı markaların ürettiği geleneksel desenlerin yanı sıra ve farklı renklerle tasarlanmış peştemaller de piyasa da mevcut. Günümüzde peştemaldan yapılma bornozların hafifliği ve rahatlığı bir de hızla kuruma özelliği ile birleşince evlerde, havuzlarda, plajlarda sıkça kullanıldığını görüyoruz.